William Blake
Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης
Μετάφραση: Χάρης Βλαβιανός
Εκδόσεις Νεφέλη 2014
της Λένιας Ζαφειροπούλου
Αποτάσσομαι τον Διαφωτισμό, τον Λόκε και τον Νεύτωνα. Τον ευεξήγητο κόσμο. Τους φιλοσόφους, τους κληρικούς, τους επιστήμονες. Αποτάσσομαι τον Παράδεισο του Μίλτον. Τον Νόμο και την Λογική
Συντάσσομαι με την Ενέργεια και την Υπερβολή. Τις πέντε αισθήσεις. Τον Θεό-καλλιτέχνη, τον Χριστό-παρόρμηση, το Πνεύμα-επιθυμία. Βαπτίζομαι στον κρημνώδη, θυελλώδη, μυστικό, αδιαίρετο κόσμο.
“Η Ενέργεια είναι Αιώνια Ηδονή. (…) Ο δρόμος της υπερβολής καταλήγει στο παλάτι της σοφίας. Η Σύνεση είναι μια πλούσια άσχημη γεροντοκόρη που τη φλερτάρει η Ανικανότητα. (…) Η Πρόοδος φτιάχνει ίσιους δρομους· αλλά οι ανώμαλοι δρόμοι χωρίς την Πρόοδο, είναι οι δρόμοι της Ιδιοφυΐας. (…) Αν οι πύλες της αντίληψής μας αποκαθαίρονταν, το κάθετί θα φανερωνόταν στον άνθρωπο όπως είναι, Άπειρο. Γιατί ο άνθρωπος έχει αυτοεγκλειστεί και τώρα βλέπει τα πάντα μέσα από τις στενές χαραμάδες του σπηλαίου του. (…) το καθετί που ζει είναι Ιερό”.
Ο μυστικιστής William Blake, ακραιφνής μαχητής στις επάλξεις του αγγλικού Ρομαντισμού, γράφει και εικονογραφεί στα 1790 το πεζό του ποίημα Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης, ένα απ’ τα μείζονα έργα της αγγλικής λογοτεχνίας και μέγα μανιφέστο του πανευρωπαΪκού ρομαντικού κινήματος. Βίαιοι άνεμοι μας παρασύρουν μέσα στο έργο και μας πετούν εδώ κι εκεί: Θύελλες της ανεμοδαρμένης βρεταννικής νήσου, φλογερές ριπές από μια οραματική παράφορη Κόλαση, αύρες που φυσούν μέσα από βιβλικά όνειρα. Ο Μίλτον και ο Σβέντεμποργκ, ο προφήτης Ησαΐας κι ο Ιεζεκιήλ, ο Ιώβ, ο Χριστός, ο Διάβολος, οι Άγγελοι κι οι Δαίμονες, η Ρώμη, η Γαλλία κι η Επανάσταση: όλα μας προσφέρονται σ’ ένα απίθανο μίγμα διάλεξης και οράματος, προς τεμαχισμόν, καταβρόχθιση και απόλαυση. Αισθησιασμός, παρορμητικότητα, ιερότητα του σύμπαντος κόσμου, πόλεμος κατά του μέτρου και των ορίων της σκέψης, λατρεία της Ιδιοφυΐας, της Ελευθερίας και της Επαναάστασης, οι εμμονές του Ρομαντισμού εν είδει αφορισμών ή παροιμιών διασαλπίζονται πάνω από φλόγες, αβύσσους και τέρατα βγαλμένα θαρρείς από τα έργα του Ιερώνυμου Μπος. Ορμώντας μέσα κι έξω από συμβολικά τοπία ή αιωρούμενος σε ανάποδους ουρανους, ο Blake αντιστρέφει μία μία όλες τις ηθικές και φιλοσοφικές έννοιες που ο Διαφωτισμός είχε βάλει σε τάξη. Ένα παράφορο αγόρι, μια παραληρούσα μεγαλοφυΐα, ο ποιητής ανοίγει τα καλοσυγυρισμένα συρτάρια των κραταιών επίπλων του 18ου αιώνα και τα αναποδογυρίζει γεμάτος χαιρέκακο ενθουσιασμό στο πάτωμα του καλλιτεχνικού του εργαστηρίου.
“Η Λογική σφετερίζεται τη θέση της [επιθυμίας] και κυβερνά τον άβουλο”.
Κεντρική θέση μέσα στους Γάμους κατέχει η κατ’ εξοχήν αντιδιαφωτιστική ιδέα πως η ανθρωπότητα είχε ουσιωδέστερη αίσθηση του κόσμου την εποχή που χρησιμοποιούσε τους μύθους προς εξήγησίν του. Τότε δηλαδή που οι θεότητες κατοικούσαν μέσα στα πράγματα και οι έννοιες ήταν αδιαχώριστες απ’ τον υλικό κόσμο και τις αισθήσεις μας. Τότε που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονταν τον κόσμο ως αδιαίρετο όλον:
“… Ώσπου σχηματιστηκε ένα σύστημα, που μερικοί το εκμεταλλεύτηκαν, και σκλάβωσαν τον κοινό άνθρωπο επιχειρώντας να εκποιήσουν ή να αποσπάσουν τις νοητές θεότητες από τα αντικείμενά τους (…) Έτσι οι άνθρωποι λησμόνησαν πως Όλες οι θεότητες κατοικούν μέσα στο στήθος τους”.
Πολύ κοντά στην παραφροσύνη και στη βλασφημία πρέπει να ηχούσε η φωνή του Blake στην εποχή του. Ωστόσο, παρόλο που αρνείται τα όρια μεταξύ ευλάβειας και ύβρεως, καθώς και κάθε λογική ταξινόμησης της ζωής, η σκέψη του Blake εκβάλλει τελικά κοντά στα χωράφια της θεολογίας. Και παθιασμένος αναδύεται ο πόθος του να επιστρέψουν όλα σε μια προπτωτική, προϊστορική απλότητα και να καταργηθεί κάθε απόσταση από τον Θεό, από την Φύση, κάθε αντιπαλότητα επιθυμίας και νόμου, σώματος και ψυχής.
Ο Blake προτείνει στους Γάμους ένα καθολικό έργο τέχνης, εικονογραφώντας και σελιδοποιώντας ο ίδιος το έργο. Τις 27 χαλκογραφίες του πρωτοτύπου περιλαμβάνει η αναθεωρημένη πρόσφατη έκδοση των Γάμων από τις Εκδόσεις Νεφέλη, σε εισαγωγή μετάφραση και σημειώσεις του Χάρη Βλαβιανού. Ανεπιτήδευτη, χωρίς να προτάσσει τον εαυτό της, η μετάφραση μένει πιστή στην απλή και ευθεία γλώσσα του αγγλικού πρωτοτύπου. Χωρίς να σπρώχνει το ύφος ούτε προς την δημώδη ούτε προς την υπερβολικά λόγια κατεύθυνση, ο Χάρης Βλαβιανός στέκει ως διερμηνέας πίσω απ’ τον ποιητή, οδηγώντας πιστά και όσους προσεγγίζουν το αγγλικό πρωτότυπο. Εισαγωγή και σημειώσεις δίνουν μια πληρέστατη εικόνα για τον καλλιτέχνη και την εποχή, τα σύμβολα, το μυθολογικό του σύστημα, τους ομοτέχνους που σχολιάζει και τα βιβλικά χωρία και πρόσωπα στα οποία αναφέρεται.
Ένα εμβληματικό και συναρπαστικό έργο που αξίζει να ξαναδιαβάσουμε.
